مقدمه خلاصه تاریخچه حسابداری در ایران و جهان
حسابداری یکی از مهم‌ترین علومی است که از آن به عنوان زبان تمام کسب‌وکارها یاد می‌شود. آشنایی با تاریخچه حسابداری باعث می‌شود بیش از قبل به اهمیت آن پی ببریم. در این مطلب قصد داریم شما را با خلاصه‌ای از تاریخچه حسابداری در ایران و جهان آشنا کنیم، پس تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
قدمت حسابداری به چه زمانی برمی‌گردد؟
حسابداری علم تازه‌ای نیست. این علم از خیلی قبل به کمک انسان آمده است. برخی تاریخچه حسابداری را مربوط به آغاز تمدن بشر و 6000 سال قبل می‌دانند.
این قدمت با توجه به آثاری باستانی است که نشان می‌دهد انسان از همان ابتدا با علم حسابداری سروکار داشته‌است. در عملیات باستان‌شناسی یک سری لوح‌های سفالی یافت شده که دستمزد کارگران روی آن‌ها حک شده است.
پدر علم حسابداری کیست؟
بسیاری از افراد لوکا پاسیولی را به عنوان پدر علم حسابداری می‌شناسند. پاسیولی در سال 1494 با انتشار کتاب ریاضیات خود این عنوان را کسب کرد. اما در واقع پدر علم حسابداری دانشمندی ایرانی است که 5 قرن پیش از پاسیولی می‌زیسته است.
محمد بن محمد ابوالوفای بوزجانی دانشمندی ایرانی است که 5 قرن پیش از پاسیولی در کتاب ضروریات علم حسابداری خود توضیحات زیادی راجع‌به علم حسابداری داده است.
تاریخچه حسابداری در ایران
ایرانی‌ها از گذشته از علم حسابداری سررشته داشته‌اند. در گذشته به افرادی که از مهارت خوبی در زمینه حسابداری و ریاضی برخوردار بوده‌اند، میرزا گفته می‌شد. میرزا در ایران قدیم، حسابدار در ایران کنونی است که به جای نرم‌افزارهای حسابداری مختلف با دفاتر حساب و کتاب و یک چرتکه به کار حسابداری مشغول بوده‌است. البته میرزا بیشتر به امور حسابداری شخصی می‌پرداخته است.
با گذشت زمان میرزا جای خود را به دفترداران و حسابداران امروزی داد. امروزه دیگر خبری از چرتکه و دفتر حساب و کتاب نیست. حسابداران امروزه با استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری نظیر نرم‌افزار حسابداری نیکان سافت به تهیه گزارش‌های مالی دقیق می‌پردازند.
به طور دقیق‌تر حسابداری در ایران را می‌توان به چند دوره تقسیم کرد که در ادامه به توضیح هر دوره می‌پردازیم:
حسابداری در ایران قبل از ورود اسلام
حسابداری در ایران قبل از ورود اسلام از زمان شکل‌گیری تمدن‌ها وجود داشته است. تمدن‌های ایرانی در شهرهایی نظیر شوش، بابل و ایلام شکل گرفته‌اند. یکی از مهم‌ترین تمدن‌های ایرانی که در پیشرفت بسیاری از علم نقش شایانی ایفا کرده است، تمدن هخامنشیان است. آثاری که تمدن‌های ایرانی پیدا شده است نشان می‌دهد که حسابداری به شکل اولیه در این شهرها وجود داشته‌است.
آثار گلی و سفالی که از این شهرها پیداشده نشان می‌دهد که آن‌ها برای شماش از گلوله یا سایر نقوش استفاده می‌کردند. نشانه‌های دقیق‌تر حسابداری در ایران مربوط به دورانی است که بابل پایتخت ایران بوده‌است. در این دوران اسناد مهم مالی را با گل روی لوح‌هایی ثبت و در کوره نگهداری می‌کرده‌اند. نگهداری لوح‌ها در کوره از اطلاعات آن‌ها حفاظت می‌کرده است.
آثار حسابداری دیگر ایران قبل از اسلام مربوط به دوران ایلامی‌ها است که هدایایی که مردم به خدایان اهدا می‌کردند توسط کاهنان ثبت و شمارش می‌شده است. دوران هخامنشی و به خصوص دوران داریوش اول را می‌توان اوج حسابداری ایران پیش از اسلام دانست. در دوران هخامنشی دولت مسائل مالی کشور را به خوبی ثبت و اداره می‌کرده است.
در این دوره از مردم خراج یا مالیاتی اخذ می‌شده و همچنین حقوق مردم از تشکیلات اداری پارس پرداخت می‌شده است؛ در نتیجه مردم این دوران هیچ‌گاه با مشکلات مالی حتی در شرایط سخت، روبه‌رو نشده‌اند. در دوران هخامنشی همچنین خزانه‌های دولتی به طور مرتب و سالیانه حسابرسی می‌شده‌اند؛ به طوری که در این دوران بر امور مالی مملکت تسلط کافی وجود داشته‌است.
تاریخچه حسابداری در ایران از زمان اسلام تا دوران قاجاریه
با ورود اسلام به ایران در ساختارهای مملکتی آن تغییرات مهمی به‌وجود آمد. یکی از مهم‌ترین تغییراتی که در حسابداری ایران با ورود اسلام ایجاد شد، حسابداری سیاق بود. در حسابداری سیاق حساب‌های مربوط به هر ایالت جداگانه بررسی می‌شد و در دفاتر مربوط به آن ایالت و همچنین دفتر مرکزی با خط سیاق ثبت می‌شده است.
حسابداری در ایران از زمان قاجار تا انقلاب مشروطه
قاجار یکی از دوران‌هایی است که در آن بیشترین ورود کشورهای خارجی آمریکا و انگلیس به ایران صورت گرفته‌است. همزمان با ورود این کشورها و اخذ امتیازات مختلف از دولت وقت، سیستم‌های مالیاتی آن‌ها نیز وارد ایران شد. یکی از تغییرات مهمی که با ورود این کشورها به ایران ایجاد شد، تاسیس بانک‌های شاهنشاهی بود.
حسابداری در ایران از انقلاب مشروطه تا دوران پهلوی
به علت ولخرجی‌های زیاد شاهان قاجاری وضعیت اقتصادی مملکت در این دوره بسیار افول کرد. در همین زمان و با وجود وضعیت اقتصادی وخیم بود که انقلاب مشروطه پیروز شد. با پیروزی انقلاب مشروطه اولین قانون‌های مالی، تجاری و حسابداری در ایران به وجود آمد. همچنین در این دوران بانک ملی تاسیس شد و گروهی از دانشجویان برای کسب علم اقتصاد و حسابداری به سایر کشورها فرستاده شدند.
در دوران پهلوی و سال 1353 اولین آموزشگاه‌های حسابداری، علوم مالی و بازرگانی ایران تاسیس شدند. فضل‌الله اکبری که به عنوان پدر علم حسابداری ایران شناخته می‌شود، آموزش حسابداری خود را از همین آموزشگاه‌ها شروع کرد.
حسابداری از دوران پهلوی تا کنون
از دوران پهلوی به بعد همزمان با پیشرفت‌های ایران در صنعت و شکل‌گیری حرفه‌های مختلف علم حسابداری نیز پیشرفت‌های شگرفی کرد. این پیشرفت‌ها مطابق با پیشرفت علم حسابداری در کل دنیا صورت گرفته‌است.
علم حسابداری در ایران یکی از علومی است که از گذشته تا کنون پیشرفت شایانی کرده‌است. اکنون تمام کسانی که حسابداری را در دانشگاه آموزش می‌بینند به عنوان حسابدار می‌شناسیم. اما در واقع حسابداری در کنار علم تئوری، نیاز به کسب مهارت‌های عملی دارد که افراد با کسب تجربه در رشته خود آن‌ها را به دست می‌آورند.
تاریخچه حسابداری در جهان
گفتیم که حسابداری علمی جهانی است و تنها مختص به ایران و اسلام نیست. درباره تاریخ حسابداری در جهان اطلاعات گوناگونی وجود دارد. شاید بتوان یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری حسابداری در جهان را ضرب سکه دانست. علاوه‌بر این در تمدن‌های بزرگ مصر و یونان نشانه‌هایی از این علم وجود دارد. برای مثال در مصر باستان شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد در اجرای طرح‌های ساختمانی عظیم این تمدن برای بهره‌گیری درست از نیروی کار و ایجاد تشکیلاتی منظم، یک کنترل حسابداری مشخص برقرار بوده است.
در آثار باستان‌شناسی تمدن یونانی نیز شواهدی مبنی بر کنترل‌های حسابداری وجود دارد. برای مثال حساب معبد پارتنون در لوح‌های از جنس مرمر حک‌شده که هنوز هم بخشی از آن‌ها وجود دارد. همان طور که بالاتر به آن اشاره کردیم، یکی از دلایل مهم ایجاد علم حسابداری ضرب سکه در سرزمین لیدی و گسترش آن در سایر تمدن‌ها است. علم حسابداری از دیرباز تاکنون در اکثر تمدن‌های بزرگ جهان وجود داشته است. امروز همچنین این علم یکی از علوم مهم در اقتصاد است و تکنولوژی باعث تسهیل آن شده است.
جمع‌بندی
حسابداری یکی از علوم مهمی است که خدمت شایانی به بشر کرده است. بسیاری از افراد حسابداری را به عنوان زبان کسب‌وکارها می‌شناسند. با علم حسابداری صاحبان سرمایه می‌توانند از موجودی شرکت خود، سود و زیان آن و سایر اطلاعات مالی مربوط دست پیدا کنند. آشنایی با تاریخچه حسابداری اهمیت این علم و پیشرفت‌های صورت‌گرفته در آن را به ما نشان می‌دهد.