مالیات برارزش افزوده چیزی است که همگی درباره آن شنیده‌ایم و حتی ممکن است یکی از مشمولان پرداخت آن باشیم. چنانچه تجربه خرید اینترنتی را داشته باشید، پیامی به شما نشان داده شده که حاکی از دریافت این مالیات بوده است.
در چنین مواقعی ممکن است برایتان این سوال ایجاد شود که اصلا مالیات چیست و این نوع مالیات چه معنایی دارد و شامل چه کسانی می‌شود. در ادامه به این سوالات پاسخ خواهیم داد. با ما همراه باشید.
مالیات چیست؟
پیش از آنکه به بررسی مالیات بر ارزش افزوده بپردازیم، خوب است تعریفی کلی از مالیات ارائه دهیم. به صورت کلی مالیات به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم دسته بندی می‌شود.
مالیات مستقیم به مالیاتی گفته می‌شود که به شکل مستقیم و بدون واسطه از درآمد شخص کسر می‌گردد، مثل مالیات بر درآمد و یا مالیات بر حقوق. اما مالیات غیرمستقیم به مالیاتی گفته می‌شود که به شکل غیرمستقیم و با واسطه از افراد اخذ می‌شود. در اکثر مواقع مالیات غیرمستقیم توسط مصرف‌کنندگان کالاها پرداخت می‌گردد. مانند مالیات بر فروش کالا و خدمات و یا مالیات برارزش افزوده.
پس باید چنین گفت که مالیات ارزش افزوده در دسته مالیات‌های غیرمستقیم قرار دارد و نمی‌توان پرداخت کننده مشخصی را برای آن درنظر گرفت، بلکه از هر مصرف‌کننده کالا یا خدماتی دریافت می‌گردد.
مالیات برارزش افزوده چیست؟
همانگونه که در فوق اشاره کردیم، مالیات بر ارزش افزوده یا (VAT) یک نوع مالیات غیرمستقیم است. در این خصوص مجلس شورای اسلامی قانونی را در 53 ماده تصویب کرد و قرار بر آن شد که از آغاز مهر ماه سال 87 به صورت آزمایشی اجرا گردد. پس از انجام دوره آزمایشی و موفقیت‌آمیز بودن آن، در سال 94 میزان آن از 6% به 9% افزایش یافت.
اما اصلا ارزش افزوده به چه معناست؟ ارزش افزوده یعنی افزایش ارزش یک محصول از آغاز تولید تا مرحله تکمیل. مالیات برارزش افزوده یا VAT مخفف عبارت (value-added tax) به مالیات عمومی گفته می‌شود که در کلیه مراحل تولید تا توزیع یک کالا یا خدمات گرفته می‌شود، مگر آنکه یک کالا مشمول آن نگردد.
هدف از اخذ این نوع مالیات این است که به جای آنکه مالیات کالا و خدمات تولید شده از تولیدکننده گرفته شود، میان مصرف‌کنندگان پخش شود. به عبارت دیگر دولت‌ها با طرح و اخذ این مالیات، قصد دارند از تولیدکننده حمایت کنند.
انواع مالیات برارزش افزوده
مالیات ارزش افزوده 3 نوع مختلف دارد که شامل مالیات برارزش افزوده تولیدی، مصرفی و درآمد می‌شوند. در ادامه هریک را توضیح خواهیم داد:
- مالیات ارزش افزوده تولیدی: مالیات بر ارزش افزوده تولیدی به این معناست که مالیات هم بر کالای مصرفی و هم بر کالای سرمایه‌ای اعمال می‌گردد و بنگاه اقتصادی با خریدن یک کالا هیچ نوع اعتبار مالیاتی به‌دست نمی‌آورد.
- مالیات ارزش افزوده مصرفی: این نوع از مالیات به این صورت است که هزینه پرداخت مالیات به جای تولیدکننده بر دوش مصرف‌کننده قرار می‌گیرد. این امر باعث افزایش انگیزه برای سرمایه‌گذاری و تولید می‌گردد.
- مالیات ارزش افزوده درآمد: درخصوص مالیات ارزش افزوده بر درآمد باید بگوییم که به مالیات فروش تولید خالص کالا گفته می‌شود. به اینصورت که استهلاک از پایه مالیات کسر شده و سرمایه‌گذاری خالص شامل مالیات می‌گردد.
نرخ مالیات برارزش افزوده
در فوق به میزان نرخ مالیات ارزش افزوده اشاره کردیم. اما اکنون کمی بیشتر درباره آن توضیح می‌دهیم. چنانکه گفتیم، از سال 94 نرخ مالیات بر ارزش افزوده از 6% به 9% افزایش پیدا کرد. این نوع مالیات بر همه کالاها و خدمات تعلق می‌گیرد به استثنای چنند مورد که در ادامه آنها را بیان خواهیم کرد. البته برخی از کالاها هستند که نرخ مالیات برارزش افزوده آن بیشتر است، به عنوان مثال نرخ مالیات ارزش افزوده سوخت هواپیما 20% و سیگار 12% است.
لازم به ذکر است که همچون سایر موارد مالیاتی، مالیات ارزش افزوده نیز باید به‌شکل دقیق و کاملی در اظهار نامه ارزش افزوده درج و تا پایان مهلت داده شده اقدام به پرداخت آن گردد. پس از پرداخت، به افراد گواهی ارزش افزوده داده خواهد شد.
اگر کسی این نوع مالیات را در اظهارنامه مالیاتی خود درج نکند و یا آن را نپردازد، جریمه خواهد شد. میزان جریمه آن اصولا پرداخت 75% مقدار مالیات ارزش افزوده است. به همین جهت است که بسیار بر تنظیم اظهارنامه مالیاتی بر اساس قانون مالیاتی و پرداخت آن در موعد مقرر تاکید شده است. قابل توجه است که به دلیل آنکه حقوق و دستمزد پرسنل در مالیات‌های مستقیم آمده و در آنجا پرداخت می می‌گردد، دیگر مشمول قانون مالیات ارزش افزوده نخواهد شد.
مراحل اخذ گواهی ارزش افزوده
در بررسی گواهی ارزش افزوده باید بیان کنیم که اعتبار گواهی ارزش افزوده 6 ماه تا یکسال است که مدت آن را حوزه مالیات ارزش افزوده تشخیص می‌دهد. پس از پایان این مدت نیز باید برای اعتبار مجدد آن اقدام به تمدید گواهی ارزش افزوده از همان حوزه مالیاتی کرد.
خریداران موظفند در زمان پرداخت مبلغ مالیات بر ارزش افزوده در صورتحساب فروشندگان، گواهینامه ثبت نام را از آنها تقاضا نموده و پس از مشاهده و اطلاع از اعتبار تاریخ، آن را پرداخت نمایند.
(تصویر3)
چگونگی تسلیم و پرداخت مالیات برارزش افزوده
درمورد تسلیم و پرداخت مالیات برارزش افزوده باید بگوییم که به صورت خوداظهاری و با تنظیم اظهارنامه مالیاتی انجام می‌گیرد. صاحبان مشاغل و کار حداکثر تا 15 روز پس از پایان هر فصل از سال جاری فرصت دارند که اظهارنامه مالیاتی را به شکل الکترونیکی تهیه کرده و پس از تکمیل و تسلیم آن به سازمان امور مالیاتی، اقدام به پرداخت آن به صورت نقد یا اقساط نماید.
این نوع مالیات مزایا و معایبی برای پرداخت کننده به دنبال دارد. مزیت پرداخت مالیات ارزش افزوده این است که باعث جلوگیری از فرار مالیاتی می‌شود و درآمد مالیاتی دولت را تا مقدار قابل توجهی افزایش می‌دهد.
پرداخت این مالیات موجب خواهد شد تا نظام مالیاتی کشور سرعت و کارآمدی بیشتری داشته باشد. ولی چنانچه اقدامات لازم برای دریافت و پرداخت آن صورت نگیرد، ممکن است تورم را افزایش دهد. زیرا که این مالیات می‌تواند قیمت تمام شده کالاها و خدمات را افزایش دهد.
نحوه اعتراض به برگ قطعی مالیات ارزش افزوده
در شرایط خاصی می‌توان به برگه قطعی مالیات ارزش افزوده اعتراض کرد. درصورتی که آراء هیات حل اختلاف مالیاتی از نظر قانونی و همچنین در رسیدگی ایراد یا ابهامی داشته باشد، توسط شورای عالی مالیاتی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. به موجب ماده 257 قانون مالیات‌های مستقیم، بعد از رسیدگی موضوع شکایت، می‌توان یک نسخه از رای صادر شده را به هیات انتظامی ارسال نمود. لازم به ذکر است به برگ قطعی مالیاتی هم کارشناس مالیاتی و هم مودی می‌تواند اعتراض کند.
چه مواردی مشمول مالیات برارزش افزوده نمی‌شود؟
گفتیم که همه کالاها و خدمات مشمول پرداخت مالیات برارزش افزوده می‌شوند اما چند مورد استثنا نیز وجود دارد. مشاغل معاف از ارزش افزوده عبارت است از:
- فروشندگان فرش‌های دستبافت و یا کالاهای اساسی همچون شکر، قند، برنج، گندم، آرد، لبنیات، گوشت و شیر خشک و نان و سویا همگی از شمول پرداخت مایات معاف هستند.
- فروشندگان تمامی تجهیزاتی که در فرودگاه‌ها جهت عملیات ناوبری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- صندوق‌های قرض الحسنه مجاز و تمامی خدمات بانکی و موسسات اعتباری و صندوق‌های تعاون و تعاونی‌ها معاف از پرداخت مالیات ارزش افزوده است.
- فروشندگان خوراک دام و طیور معاف از مالیات است.
- مشاغل مربوط به دام و طیور زنده و آبزیان و فعالیت‌های زنبورداری معاف است.
- کلیه خدمات حمل و نقل عمومی درون و برون شهری (ریلی-زمینی-هوایی-دریایی) معاف از مالیات است.
- تمامی فعالیت‌های مرتبط با چاپ و نشر و کاغذ از شمول مالیات ارزش افزوده خارج است.
- تمامی خدماتی که شامل مالیات بر درآمد حقوق که موضوع قانون مالیات‌های مستقیم است.
- تمامی خدمات توانبخشی و حمایتی بیماران و نیازمندان معاف از مالیات است.
- مشاغل مرتبط به دارو و تجهیزات پزشکی از شمول مالیات ارزش افزوده خارج خواهد بود.
- کلیه خدمات پژوهشی و آموزشی مطابق با تایید وزارت علوم و وزارت بهداشت و وزارت کار، معاف است.
جمع بندی
درپایان این مقاله باید بگوییم که مالیات بر ارزش افزوده به مالیاتی گفته می‌شود که بر کالا خدمات اضافه می‌گردد و به جای آن که تولیدکننده آن را بپردازد، پرداخت آن برعهده مصرف کننده است. اخذ این نوع مالیات مزایای زیادی می‌تواند داشته باشد ولی اگر دریافت و پرداخت آن کنترل نگردد ممکن است نرخ تورم کشور را افزایش دهد.